त्याचं गाणं आणि तिचं मौन!

तो निळा ड्रेस ज्युडिथ मेसनने बनवलाय - ती एक सुप्रसिद्ध चित्रकार आहे. त्या ड्रेसची कथा तिच्याच शब्दात - पण मी मराठीत अनुवाद केलेली.]

===================================================

वर्णद्वेषाविरुद्ध दिलेल्या लढ्यात फिला एंडवेंडवे आणि हेराल्ड सेफोला यांच्या मृत्युची हकिकत ट्रुथ ऎण्ड रिकन्सिलिएशन कमिशनसमोर त्यांच्या मारेकर्‍यांनी सांगितली. पुस्तकावरील चित्र फिला आणि हेराल्डच्या धैर्याचं आदर आणि स्मरण करणारं आहे.

फिला एंडवेंडवेला अनेक आठवडे विवस्त्रावस्थेत करावासात ठेवण्यात आलं. तिनं आपल्या सहकार्‍यांची माहिती द्यावी म्हणून; आणि मग गोळ्या घालुन ठार मारण्यात आलं. तिनं एका निळ्या प्लास्टिक पिशवीची चड्डी बनवुन आपली लाज राखली. थडग्यातुन तिचं प्रेत बाहेर काढलं तेव्हां तिच्या खालच्या अंगावर ती प्लास्टिक पिशवीची चड्डी होती. ‘ती एक अक्षरही बोलली नाही अजिबात‘, तिला ठार करणारा एक पोलिस म्हणाला, ‘देवा! काय धीट बाई होती ती!‘

हेराल्ड सेफोलाला त्याच्या दोन सहकर्‍यांसोबत विटबंकजवळच्या एक माळरानात विजेचा धक्का देऊन मारण्यात आलं. मृत्युला कवटाळण्यापूर्वी त्‘एन्कोसि सियेलेल आफ़्रिका‘ [हे आता राष्ट्रगीत आहे, तेव्हा ते वर्णद्वेषाविरुद्धच्या चळवळीचं गीत होतं] म्हणण्याची त्याची अंतिम इच्छा होती. त्याला मारणारा म्हणाला ‘तो एक शूर माणूस होता आणि वर्णद्वेषविरोधी चळवळीवर त्याचा ठाम विश्वास होता.

मी फिलाच्या हत्येची गोष्ट ऐकुन रडले. मी स्वत:शीच बोलले, ‘तुझ्यासाठी एक ड्रेस करावासा वाटतोय.‘ असा बालिश प्रतिसाद देत मी निळ्या प्लास्टिक पिशव्या जमवल्या आणि त्यांचा एक ड्रेस बनवला. त्यावर मी हे पत्र रंगवलंय....‘ताई, प्लास्टिक पिशव्या म्हणजे कांही देवांनी दिलेलं चिलखत नाहीये; पण तू उघड्या शरीराने अनेक शक्तींशी, अन्धेरनगरीच्या राजांशी, अधर्माच्या दुष्प्रवृत्तींशी नरकप्राय जागी सामना करीत होतीस. तुझी हत्यारं कोणती? तर तुझं मौन! आणि कचर्‍यातल्या प्लास्टिक पिशवीचा एक तुकडा!! पिशवी शोधणं आणि थडग्यातुन बाहेर निघेपर्यन्त ती अंगावर ठेवणं ही इतकी साधी, सामान्य आणि अगदी गृहिणीला साजेशी गोष्ट आहे ....एका पातळीवर तू तुला कैदेत टाकणार्यांना असं शरमिंदा केलस की तुला पुन्हा विवस्त्र करुन, तुझा अपमान करुन आपल्या अपराधात ते अधिक भर टाकु शकले नाहीत. तरीही त्यांनी तुला ठार केलं. आम्हाला तुझी कहाणी कळली कारण एका खडूस माणसाला तुझं शौर्य आठवलं. तुझ्या धैर्याची स्मरकं सर्वत्र आहेत -रस्त्यांवर ती विखुरली आहेत, लाटांवर ती भरकटताहेत आणि झाडाझुडुपांवर ती लोंबताहेत. हा ड्रेस त्यापैकीच कांही तुकडे वेचुन बनवलाय.‘

हंगरवर टांगलेला, वार्‍यावर हेलकावे घेणारा ड्रेस मला ‘व्हिक्टरी ऒफ सामोथ्रेस‘ ह्या लुव्रमधल्या शिल्पाच्या पेहरावाची आठवण करुन देत होता. मग मी चित्रात तुरुंगाच्या जाळीतुन येणारी व्हिक्टरीसारखी आकृती काढली आणि त्यामागे एक हिंस्र तरस जो दुसर्‍यांचे भक्ष्य ओरबाडुन खातो.

न्यायाधीश अल्बी साक्सने हे चित्र पाहिले. तसेच सेफोला आणि त्याच्या मित्रांच्या आठवणीसाठी काढलेलं तीन धगधगत्या शेगड्यांचे चित्रही. फिलाचा ड्रेस आणि शेगड्यांचे चित्र एकत्र करुन मी एक स्मरणोत्सव म्हणुन चित्र करावं असं त्यांनी सुचवलं. नंतर तो ड्रेस, ड्रेसचं चित्र आणि दुसरा मोठा केनव्हास असं सर्व एकत्र साउथ आफ्रिकन कोन्स्टिट्युशनल कोर्टात एकत्र ठेवले गेले.

गाणं गाणारा तो आणि मौन पाळणारी ती यांचा सत्कार करण्याचा मान मला मिळाला, परन्तु माझ्या मनात शरमेची भावना घर करुन राहिल्येय.

ज्युडिथ मेसन