ईस्ट इंडिया कंपनी स्थापन करणाऱ्याचे घर

“लंडनमध्ये बराच काही बघण्यासारखं आहे, तिथल्या बिल्डिंग देखील शेकडो वर्षांचा इतिहास सांगतात. तुम्ही त्याच्याबद्दल माहिती काढा.” कवीअरसु हा माझा मित्र. आमच्यासाठी तो फक्त ‘कवी.’ ह्याचे डोके म्हणजे भन्नाट कल्पनांचे भांडारच. “मी तीन महिने लंडनमध्ये, म्हणजे विम्बल्डनला राहणार आहे, इतके दिवस तिथे काय करू?” ह्या प्रश्नाचे उत्तर कवीकडून मिळाले ते असे.

अशी माहिती घेऊन पुढे काय करायचे ते ही आम्ही ठरवले. माझी ही चौथी खेप आहे. दर वर्षी मी इथे दोन महिने राहतो, ह्या वर्षी मुक्काम मोठा आहे. इथे नवीन काही दिसेल असे मला वाटले नव्हते. जुन्या बिल्डिंगा पहायच्या तर लंडनच्या मुख्य भागातच [गावठाणातच म्हणणार होतो!] घुसावे लागेल असं मी समजलो.

माझा कयास मी बोलून दाखवला. “डोळे उघडे ठेवून चला म्हणजे दिसेलच काहीतरी” असा प्रेमळ सल्ला ‘सौ’ ने दिला. मी तो माझ्या डोक्यात फाईल केला. मी नेहमीप्रमाणे काहीच बोललो नाही, वाद कशाला घालायचा? तीन वर्ष एकही ‘ऐतिहासिक’ इमारत दिसली नाही, आता कुठून दिसणार?

विम्बल्डन म्हणजे लंडनचे एक उपनगर. इथे काही जुन्या इमारती आहेतही, पण ऐतिहासिक अशा काही दिसणे कठीणच, अशी माझी समजूत! इथे जुनी पुराणी ऐतिहासिक अशी एकच वास्तू – ती म्हणजे टेनिस क्लब.

संध्याकाळी आम्ही दोघे फिरायला बाहेर निघालो. आमची दहा वर्षांची नात बरोबर होती. विम्बल्डन कॉमन – हे एक अतिशय मोठे मैदान आहे – जसे आम्ही त्याच्याजवळ आलो तशी उजव्या बाजूला एक पांढरी शुभ्र सुंदर बिल्डींग दिसली.

“इट युज्ड टू बी अ स्कूल, इट्स अ व्हेरी ओल्ड बिल्डींग.” आमच्या नातीने माहिती पुरवली. प्रवेश द्वारावर एक निळे ‘प्लाक’ होते. जुन्या ऐतिहासिक घरांवर लंडनला प्लाक लावतात. [पुण्यातही काही ठिकाणी असे बघायला मिळते!].

प्लाकवरची व इतर माहिती थक्क करणारी:

ती इमारत बांधली रोबर्ट बेलने १६१३ साली, ‘ईगल हाउस’ असे तिचे नाव. त्याचे वडील व आजोबा राहत होते तिथेच त्याने अधिक जागा खरेदी केली, आणि इमारत बांधली. रोबर्ट बेल कोण होता? हा एक व्यापारी होता आणि तो चक्क ‘ईस्ट इंडिया कंपनी’ स्थापन करणाऱ्यांपैकी एक होता! ती इमारत पुढे इतरांना विकली गेली.

पुढे १७८७ मध्ये तिथे शाळा उघडली गेली. प्रख्यात जर्मन तत्ववेत्ता शोपन्होवर त्याच शाळेत १८०३ साली विद्यार्थीदशेत शिकत होता.

कल्याणमध्ये देखील मी कित्येक वाडे असे पाहिले आहेत की जे तीनशे वर्ष जुने होते. ते सर्व आता इतिहासजमा झाले आहेत. मला वाटते सुभेदार वाडा सोडता एकही शिल्लक नसावा. जाऊ दे. इतिहासातून आपण काही शिकलो नसेल पण इंग्रजांकडून इतिहास कसा जपावा हे फारच शिकण्यासारखे आहे.

विवेक पटवर्धन